Relacje po wydarzeniach
Konferencja została zorganizowana przez: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Fundacja Konrada Adenauera w Polsce, Fundacja Roberta Schumana w Luksemburgu, Klub Polski w Grupie Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci) w PE, Wydawnictwo „Wokół Nas” z Gliwic oraz Komisja Episkopatów Wspólnoty Europejskiej COMECE.
W wydarzeniu udział wzięło blisko 300 gości – polityków, hierarchów Kościoła Katolickiego, przedstawicieli Cerkwi prawosławnej i Kościoła ewangelickiego, ekspertów, naukowców, urzędników państwowych i samorządowych oraz liczne grono działaczy społecznych i reprezentantów organizacji pozarządowych.
Temat spotkania odnosił się do jednego z najważniejszych wyzwań współczesnej Europy – demografii i roli rodziny. Ujemny przyrost naturalny idzie w parze z rozpadem tradycyjnych struktur rodziny. Oba zjawiska są ze sobą ściśle powiązane. Rodzina była w przeszłości nośnikiem określonych wartości i pełniła istotne funkcje społeczne. Funkcje wychowawcze i normotwórcze przejmują inne instytucje. Obecnie coraz wyraźniej widoczny staje się proces rozluźnienia międzypokoleniowych więzi. Państwo zachowuje się w tym przypadku ambiwalentnie. Z jednej strony ingeruje w sprawy rodziny i edukację dziecka, z drugiej uznaje suwerenność rodziny i swoje działania koncentruje na pobudzeniu wzrostu demograficznego, który nie musi być tożsamy z polityką prorodzinną, a w niektórych przypadkach jest działaniem wbrew rodzinie. Innym obszarem problemowym znajdującym się w centrum debaty było zagadnienie definicji rodziny w różnych państwach oraz na poziomie ogólnoeuropejskim. Rodzina, małżeństwo, związek partnerski są różnie rozumiane i definiowane w ustawodawstwie poszczególnych krajów UE. Uczestnicy konferencji reprezentowali całe spektrum poglądów na powyższe tematy. Pomimo braku jednomyślności również w wymiarze aksjologicznym uczestnicy konferencji byli zgodni, że dobro rodziny powinno być przedmiotem szczególnego zainteresowania i troski społeczeństw, kościołów, rządów i instytucji ponadnarodowych.
Konferencję zainaugurował Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Pan Bronisław Komorowski. „Dzisiaj Europa i rodzina borykają się z głębokimi trudnościami i wyzwaniami. Zarówno Europa, jak i rodzina, są w kryzysie. Trzeba patrzeć na to nie tylko ze strachem, dostrzegając źródła kłopotów, ale przede wszystkim szukając szans. Te szanse można znajdować w ramach trwających procesów integracji europejskiej” - powiedział Pan Prezydent. Dodał, że nietrwałość więzi rodzinnych, zmiany cywilizacyjne, kryzys gospodarczy, odbijające się na stabilności materialnej rodzin, wzmacniają kryzys demograficzny. Dlatego jednym z kluczowych zadań dla zjednoczonej Europy i Polski jest dziś polityka rodzinna i kompleksowe podejście do problemów demograficznych. Zdaniem Pana Prezydenta celem polityki państwa powinno być ułatwianie godzenia ról, a nie zachęcanie do zawsze trudnego wyboru: praca czy dzieci: „Wszystkim, którzy zakładają rodziny i wychowują dzieci, a więc przyszłe pokolenia, musimy udzielać wsparcia na miarę naszych, państwowych, społecznych możliwości. Sprawą wagi szczególnej jest sytuacja rodzin niepełnych: samotnych matek i coraz częściej także samotnych ojców”. Zwrócił także uwagę na aktywność samorządów w tym zakresie, które upowszechniają kartę dużych rodzin na poziomie gmin i województw: „Polityka wobec rodziny, jeśli ma być skuteczna, musi uwzględniać i szanować odrębności lokalne, odrębności środowiskowe, regionalne i narodowe".
Abp dr Celestino Migliore, nuncjusz Stolicy Apostolskiej w Polsce, w wystąpieniu wprowadzającym wskazał na szczególną rolę rodziny w rozwoju społeczeństwa i na obowiązki państwa we wspieraniu rodziny. Kolejny wykład wprowadzający wygłosił kard. dr Stanisław Dziwisz, metropolita Krakowa. Kardynał Dziwisz zauważył związek przyczynowy między obecnym kryzysem Europy i kryzysem rodziny. Jako zagrożenie określił „rozmywanie” tożsamości rodziny m.in. poprzez związki partnerskie i edukację seksualną wbrew nauce chrześcijańskiej. Kardynał nazwał za Janem Pawłem II rodzinę „fundamentem cywilizacji europejskiej”.
Sesja I
Rodzina i jej znaczenie z perspektywy chrześcijaństwa
Bp Tadeusz Szurman, biskup diecezji katowickiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, zaprezentował stanowisko Kościoła reformowanego. W biblijnym obrazie rodziny małżeństwo znajduje się w centrum rozważań. Małżeństwo jest podstawą rodziny – powiedział bp Szurman. Jest elementem uświęconym lecz nie jest sakramentem. Podstawowym planem małżonków jest potomstwo. W odniesieniu do ról społecznych bp Szurman zaznaczył, że małżeństwo opiera się na równorzędności mężczyzny i kobiety.
Ojciec Maksim Obuchow, przewodniczący rosyjskiego ruchu „Dla Życia i Obrony Wartości Rodziny”, w swojej diagnozie sytuacje rodziny w Rosji wskazał na dewaluację chrześcijaństwa i głęboki kryzys. Wyzwaniem staje się w tym kontekście obrona rodziny jako instytucji dożywotniej i wielodzietności.
Następnie został odczytany list Pani Agnieszki Kozłowskiej-Rajewicz, Pełnomocniczki Rządu do Spraw Równego Traktowania, zawierający przesłanie dla uczestników konferencji. Pani Pełnomocnik uwypukliła kwestię suwerenności rodziny. Ponadto wskazała na źródła problemów demograficznych: brak równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz niedostateczna oferta państwa wobec rodziny i samotnego rodzica, pomimo podejmowanych z sukcesem działań rządu w tym zakresie.
Sesja II
Rodzina wobec wyzwań współczesnego świata
Tą część obrad otworzył Abp Henryk Hoser SAC, biskup diecezjalny warszawsko-praski, odnosząc się w sposób pryncypialny do zagadnienia roli rodziny w społeczeństwie. Zaznaczył, że rodzina znajduje się w centrum debaty cywilizacyjnej i stanowi kryterium ludzkich aspiracji. Jako zagrożenie określił odejście społeczeństw Europy od tradycyjnych wartości. Owe odejście stało się widoczne już w latach 50 XX wieku, a rewolucja kulturowa i obyczajowa 1968 r. doprowadziła do całkowitego odwrócenia wielowiekowej tradycji i zakwestionowania rodziny, proponując w zamian postmodernizm pozbawiający człowieka jego kontekstu duchowego.
Na problem braku definicji rodziny lub odmiennych jej definicji w dokumentach państwowych lub międzypaństwowych wskazał prof. Marguerite Peeters, dyrektor Instytutu Dynamiki Dialogu Międzykulturowego w Brukseli. Według prof. Petersa rodzina jest wspólnotą miłości. To podejście wspólnotowe stoi w sprzeczności z promowanym obecnie indywidualizmem, racjonalizmem i dekonstruktywizmem. W dokumentach ONZ, czy UE rodzina jest przedstawiana jako podstawowa komórka prokreacji, konsumpcji czy produkcji. Rodzina odarta została z sakrum jest „tylko” częścią składową społeczeństwa bez szczególnych prerogatyw – brzmi diagnoza prof. Peters.
Po sesjach plenarnych uczestnicy konferencji udali się na obrady w dwóch grupach roboczych.
I Grupa robocza
Małżeństwo versus związek partnerski – czym jest rodzina?
Moderator dyskusji, Marek Zając, publicysta i dziennikarz TVP, przedstawił tytułem wprowadzenia alternatywne teorie. Wedle pierwszej związki partnerskie podkopują tradycyjną rolę rodziny. Druga zakłada, że zwiazki partnerskie mają ten sam charakter co małżeństwa. Jednoczesnie dodał, że prostą interpretację tych teorii komplikują fakty, np.: w krajach skandynawskich, gdzie istnieje relatywnie dużo związków partnerskich rodzi się dużo dzieci, natomiast w Polsce, gdzie dominuje tradycyjne rozumienie małżeństwa rodzi się ich coraz mniej.
Do tego przykładu odniosła się Ria Oomen-Ruijten, posłanka do Parlamentu Europejskiego z grupy EPL, twierdząc, że kluczową częścią każdego społeczeństwa jest rodzina, miejsce gdzie dzieci przyswajają normy społeczne i wartości, które następnie przekazują dalej swoim potomkom. Ten model jednak, znany w rodzinach katolickich, nie obwiązuje wszędzie. Niektórzy badacze twierdzą, że tradycyjna rodzina już nie istnieje. Rzeczywistość jest pluralistyczna i normy mogą być przekazywane również w ramach związków partnerskich. Jako polityk dostrzega tendencje sekularyzacyjne. Zatem każdy stabilny związek jest ważny, także ten nie uświęcony sakramentem małżeństwa. Konsekwencje rozpadu związku, czy to małżeńskiego, czy partnerskiego, są takie same, w tym dla dzieci. Posłanka Oomen-Ruijten zwróciła uwagę na priorytetową potrzebę zapewnienia stabilności związków.
W następnej kolejności głos zabrał dr Jan Olbrycht, wiceprzewodniczący grupy EPL w Parlamencie Europejskim. Wyraził zaniepokojenie odchodzeniem ludzi młodych od Kościoła. Jednocześnie zaznaczył, że katolicy powinni wychodzić naprzeciw wyzwaniom współczesności. Jednak wyznawanych wartości moralnych nie można dopasować, nie podlegają one negocjacjom – powiedział poseł Olbrycht. Gdyby tak się stało, Kościół stałby się jedynie dawcą określonych usług (np. małżeństwa), nie zaś ostoja wartości. Stwierdził, że potrzebne jest wypracowanie na forum UE definicji rodziny, co wywołać może pozytywną zmianę w myśleniu o rodzinie.
W debacie z udziałem publiczności głos zabrał m.in. bp prof. Tadeusz Pieronek, czyniąc rozróżnienie miedzy uświęconym małżeństwem a związkiem partnerskim opartym na umowie cywilnej. Zwrócił tez uwagę na prawo naturalne jako źródło norm i wartości.
II Grupa robocza
Gender – nowa etyka czy ideologia?
Debatę w II grupie roboczej rozpoczęła prof. dr hab. Inga Iwasiów, kierownik Zakładu Literatury XX Wieku w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Szczecińskiego, od omówienia Gender studies w kontekście nauk społecznych, jako studia nad kulturową równością płci. Następnie zaprezentowała i zniuansowaną debatę rozróżniając podejście esencjalistyczne i konstruktywistyczne. Przedstawiła również gender mainstreaming jako pewna strategie polityczną, metodę analizy zjawisk społecznych. Poza tym powiedziała, że nie można winić tej metody naukowej za niż demograficzny w Europie.
Odmienne podejście wobec problemu zaprezentował Gyorgy Holvenyi, sekretarz stanu w Ministerstwie ds. Społecznych, Kultury i Oświaty Węgier, który wskazał na erozję duchowej jedności Europy po 1968 r. Do tej erozji przyczynić się miała promocja nowych ideologii m.in. gender mainstreaming. Powiedział, że obecny rząd Węgier (tworzony przez konserwatywny Fidesz) definiuje rodzinę w sposób tradycyjny, jako związek mężczyzny i kobiety i taką w swojej polityce wspiera.
Po wygłoszonych referatach wprowadzających odbyła się ożywiona dyskusja na temat gender mainstreaming.
Prace I grupy roboczej podsumował na sesji plenarnej Andrzej Grzyb, poseł do Parlamentu Europejskiego z grupy EPL. Zauważył, że w niektórych państwach związki partnerskie są na równi uznawane z małżeństwem. Ponadto stwierdził, że posiadają one wsparcie liberalnych mediów i są rozumiane w kategorii wolności obywatelskiej, pomimo protestów we Francji lub Hi
szpanii. Zwrócił uwagę, że powodem rozpadu małżeństwa jest ubóstwo, a brak wielodzietności spowodowany jest czynnikami ekonomicznymi.
Dyskusje w II grupie roboczej przedstawił Norbert Neuhaus z Fundacji Roberta Schumana w Luksemburgu. Powiedział, że pod pojęciem gender kryje się wiele znaczeń i rozmówcy mieli trudności w ustaleniu jednolitej definicji. Koncepcja gender zakłada równouprawnienie mężczyzny i kobiety, jednak wątpliwości Norberta Neuhausa budził zakres równouprawnienia, które zakłada zrównanie ról społecznych między płciami. Otwartym pozostawił zagadnienie obecności gender w polityce – jako metody analizy, czy jako normy.
Sesja III
Kierunek dla polityki rodzinnej w UE?
Prof. Pierpaolo Donati, socjolog z Uniwersytetu w Bolonii, wygłosił referat wprowadzający. Stwierdził w nim, że ideologia gender jest w Europie bardziej promowana niż polityka rodzinna, natomiast EU powinna znaleźć większa równowagę pomiędzy odmiennymi podejściami do kwestii rodziny. Wydaje się, że UE podąża w innym kierunku pozostawiając rodzinę w sferze prywatnej obywateli, nie czyniąc jakościowego rozróżnienia pomiędzy partnerstwami jednopłciowymi a małżeństwem. Określił też zakres polityki prorodzinnej, która obejmować może kwestie gospodarcze, (bezrobocie), edukację i zrównoważony rozwój.
W dyskusji panelowej udział wzięła Róża Thun, posłanka do PE z grupy EPL, która politykę rodzinną umiejscowiła w politykach poszczególnych krajów członkowskich UE. Zaznaczyła, że Parlament Europejski nie ma w tym zakresie kompetencji, a polityki prorodzinne odpowiadać muszą specyficznym wyzwaniom narodowym lub regionalnym. Za właściwy środek uznała ruchy oddolne, inicjatywy społeczne, które mogą wpływać na politykę rządów i instytucji ponadnarodowych.
Koljenym mócą był dr Paweł Kowal, poseł do PE z grupy EKR. Poseł Kowal zaakcntował potrzebę koordynacji poltyk rodzinnych krajów członkowskich. Zauważył jednoczesnie, że czym innym jest polityka prorodzinna, a czym innym polityka sprzyjająca wzrostowi demograficznemu. Obowiązkiem państwa powinna być troska o rodzinę. W wymiarze europejskim trudno jednak będzie znaleźć konsensus w tym zakresie. Polityka rodzinna realizowana jest przez różne koncesje socjalne na rzecz rodziny (np. urlop maiceżyński). W odbiorze społecznym – powiedział – pojawia się dychotomia oczekiwań: z jednej strony potrzeba bezpieczeństwa, z drugiej wolności. Celem polityków powinno być zaspokojenie obydwu. Na poziomie europejskim polityka prorodzinna nie powinna polegać na pomocy socjalnej lecz opróbie zalezienia dla niej wspolnej definicji.
François Biltgen, b. Minister Sprawiedliwości Luksemburga, wskazał na poziom narodowy jako właściwy do realizacji polityki rodzinnej i zaakcentował role narodowych tradycji w jej kształtowaniu.
Dr Andrzej Sadowski, wiceprezydent Centrum Adama Smitha w Warszawie, w swoim wystąpieniu położył nacisk na negatywnych skutkach działań osłonowych i socjalnych. Przytoczył przykład Wielkiej Brytanii, gdzie pomoc socjalna świadczona samotnym matkom skutkowała zwiększeniem liczby nieślubnych dzieci, które powielały wzorce niepełnej rodziny. Receptą na niż demograficzny, według dr. Sadowskiego, jest wzrost zatr udnienia. Bezrobocie bowiem zniechęcać ma do zawierania związków małżeńskich.
Konferencję podsumował ks. prof. Władysław Zuziak, rektor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.
